Τ-Οίνος: Επανατοποθέτηση της Τηνιακής γης στον οινικό χάρτη!

Τον Οκτώβριο του 2024 μετά από κάλεσμα του οινοποιείου Τ-Οίνος, η οινοχοϊκή ομάδα της Genius in Gastronomy επισκέφτηκε το νησί της Τήνου προς μία ακόμη εξερεύνηση της αναγέννησης του Τηνιακού αμπελώνα, κάτι το οποίο συνέβη υπό την αρχική πρωτοβουλία των ανθρώπων του κτήματος. Σε αυτή την σύντομη επίσκεψη συνομιλήσαμε με την ομάδα του Τ-Οίνος και μάθαμε πληροφορίες σχετικά με την ιστορία της αμπελουργίας στο νησί που ξεκινάει πριν από 6.000 χρόνια!

Αν και το ιδιαίτερο κυκλαδίτικο τοπίο ήταν συνδεδεμένο με την παράδοση στην αμπελουργία εδώ και πάρα πολλά χρόνια, τις τελευταίες δεκαετίες η πιο σύγχρονη μορφή της – η οποία κρατάει πάντα το στοιχείο της παράδοσης – μεταφράζεται πιο συχνά σε αναφορές στενά συνδεδεμένες με το έντονο τουριστικό πεδίο διάσημων προορισμών. Όμως η περίπτωση της Τήνου και συγκεκριμένα η περίπτωση της αναγέννησης της Τηνιακής αμπελουργικής παραγωγής είναι μία σημαντική εξαίρεση στον κανόνα, με σημαντική διαφοροποίηση της αφετηρίας. Εδώ η αμπελουργία του Τ-οίνος επανατοποθέτησε το νησί στον οινικό χάρτη χωρίς να εμπλέκει το μαζικό τουριστικό στοιχείο και το real estate των Κυκλάδων, κρατώντας το τοπίο των αμπελώνων άγριο και σε πλήρη αρμονία με την ποιότητα που βγαίνει προς τα έξω και άμεσα συνδεδεμένη με την απόλαυση.

Τηνιακή Γη, ένα σύντομο ταξίδι στο χρόνο.

Αν και όπως αναφέρθηκε η αμπελουργία στο νησί ξεκινάει 6000 χρόνια πριν, ένας επισκέπτης στο νησί αντιλαμβάνεται ότι οι μαρτυρίες για σάρωση των αμπελώνων από βίαια μελτέμια στην Αρχαιότητα και στη συνέχεια στο Μεσαίωνα δεν απέχουν πολύ από την σύγχρονη πραγματικότητα του νησιού που είναι συνυφασμένη με το έντονο αιολικό στοιχείο. Η ομάδα βεβαία στάθηκε τυχερή καθώς τις ημέρες της επίσκεψης υπήρχε “άπνοια” γεγονός σπάνιο για το terroir της Τήνου! Σπάνιο για το νησί όπου αποτελεί κατά την μυθολογία το σπίτι του θεού Αίολου, οποίος για καλή μας τύχη μας υποδέχτηκε με ηρεμία!

Ερχόμενοι στο σχετικά πρόσφατο παρελθόν, η δεκαετία του 1960 σηματοδότησε την παύση της παραδοσιακής αμπελουργίας στο νησί λόγω της αναζήτησης πιο αποδοτικών για την εποχή εργασιών, μακριά από την αγροτική παραγωγή, σε συνδυασμό με εσωτερική και μη μετανάστευση του ντόπιου πληθυσμού. Η τότε αλλά και η πιο παλιά έντονη αγροτική και συνάμα αμπελουργική δραστηριότητα στο νησί “προδίδεται” από τις ταράτσες ή αναβαθμούς που βλέπουμε σε όλο το νησί, γεγονός που μας ταξιδεύει με κάποιο τρόπο, οπτικά στο παρελθόν του νησιού.

Το 2002 δόθηκε το πρώτο στοίχημα της έναρξης της ποιοτικής αμπελουργίας ταυτόχρονα με ένα στοίχημα για την επανέναρξη της συστηματικής αμπελουργικής παράδοσης του νησιού κάτι που στη συνέχεια θα το ακολουθήσουν και άλλοι. Το μέλημα του Τ-Οίνος επίσης ήταν η επιλογή τοποθεσιών όπου το terroir τους ήταν ταυτισμένο με την αμπελουργία από πολύ παλιά.

Το γεγονός αυτό ήταν παράγωγο της σύλληψης της ιδέας του Αλέξανδρου Αβατάγγελου το 1999: να ξαναδημιουργηθεί ένας αμπελώνας παρατημένος ξεκινώντας από το μηδέν. Στην συνέχεια η υλοποίηση της ιδέας αυτής έγινε με σύμπραξη με τον Gerard Margeon επικεφαλής sommelier των εστιατορίων Alain Ducasse,. Έτσι το 2002 λαμβάνουν χώρα οι φυτεύσεις στα Στεγαστά σε υψόμετρο 470 μέτρων με Ασύρτικο και Μαυροτράγανο, βασισμένες πάνω στις υποδείξεις των ντόπιων, οι οποίοι υποστήριζαν ότι είναι το καλύτερο σημείο για την αμπελουργία και άμεσα συνδεμένο με την παράδοση της στο νησί. Το 2003 ακολουθούν οι φυτεύσεις στο Ράσονα σε υψόμετρο 370 μετρά με Μαυροτράγανο, ενώ το 2004 φυτεύεται ο αμπελώνας στον Άγιο Δημήτριο σε υψόμετρο 360 μέτρων με Μαυροτράγανο και Αυγουστιάτη, όπου είναι και ο υψομετρικά χαμηλότερος του κτήματος. Στη συνέχεια έχουμε τον αμπελώνα στο Σπαρβέρι σε υψόμετρο 350 μέτρα οποίος είναι ο μικρότερος του κτήματος

Το έτος 2008 έχουμε την πρώτη οινοποίηση στο Τ-Οίνος και την χρονιά που ακολουθεί (2009) γίνεται η πρώτη εμφιάλωση του κτήματος. Ταυτόχρονα δημιουργείται το πρώτο επίσημα εμφιαλωμένο κρασί του νησιού. Η εμφιάλωση σηματοδότησε και την έναρξη μιας υψηλής κλάσης γαστρονομικής προσέγγισης των ανθρώπων του κτήματος και ήταν θα λέγαμε μια αφορμή για την συνεργασία με το Ducasse Group το 2010 και την εισαγωγή των κρασιών του T-Οίνος στις οινικές λίστες υψηλών γαστρονομικών προορισμών. Μέχρι το 2013 η συνολική παράγωγη δεσμευόταν από το Ducasse Group, άλλα από εκείνη τη χρονιά βλέπουμε και τις πρώτες εμφιαλώσεις που αφορούν και την ελληνική αγορά. Το 2016 το κτήμα περνάει σε μια πιο έντονη ποιοτική αναβάθμιση αφού ξεκινάει η συμμετοχή του Stephane Derenoncourt (περιζήτητου σύμβουλου οίνου στο Bordeaux) και της ομάδα του στο εγχείρημα T-Οίνος.

Το τοπίο

Από μια πιο ευρεία ματιά τα εδαφολογικά χαρακτηριστικά όλου του νησιού συνθέτονται από σχιστόλιθο και πηλό, με πολύ ενδιαφέρουσες διαφοροποιήσεις στις πιο σημαντικές αμπελουργικές του ζώνες. Βασικό γνώρισμα των περιοχών που βρίσκονται οι αμπελώνες του Τ- Οίνος είναι η αγριάδα και αυτή ακριβώς θέλουν οι άνθρωποι του κτήματος να μεταφέρουν στα κρασιά που παράγονται. Δουλεύοντας το έδαφος σωστά, πάρα τις έντονες δυσκολίες που το συνθέτουν, μπορεί κάποιος να παρατηρήσει ότι τα αποτελέσματα της ποιότητας βασισμένα πάνω σε πλήρη οργανική διαχείριση με έντονο το στοιχείο των βιοδυναμικών πρακτικών, διακρίνονται όχι μόνο στα κρασιά, που είναι το τελικό παράγωγο αυτής της ορθής διαχείρισης, αλλά ακόμα και στην ποιότητα του φυλλώματος της αμπέλου, που σε μία πολύ ξηρή χρονιά όπως αυτή (2024), στα πιο ξηρά σημεία του αμπελώνα ήταν καταπράσινο.

To έδαφος στο Ράσονα χαρακτηρίζεται από πηλό και σχιστόλιθο, ο αμπελώνας βρίσκεται κάτω από μία μικρή κοιλάδα και έχει ανατολική έκθεση. Η κατά κάποιο τρόπο ντόπια ονομασία του είναι “πεζούλες”, κάτι το οποίο χαρακτηρίζει και την μορφολογία του τοπίου του νησιού. Εκεί το Μαυροτράγανο συναντάει δυσκολίες συσχετισμένες με την μορφολογία του εδάφους για να αναπτύξει εύκολα το ριζικό του σύστημα. Το Μαυροτράγανο ως μια εύρωστη ποικιλία παρουσιάζει παραγωγικότητα στους οφθαλμούς που βρίσκονται μετά τον τέταρτο οφθαλμό γεγονός που απαιτεί ψηλή ανάπτυξη του φυτού αποτρεπτική για το νησί, αν σκεφτεί κανείς τους ισχυρούς ανέμους της περιοχής. Βέβαια μας ανταμείβει παράγοντας εξαιρετικής ποιότητας σταφύλι με πάρα πολύ μικρή παραγωγή, περίπου στα εκατό πενήντα κιλά ανά στρέμμα τα πρώτα χρόνια του Τ-Οίνος και σχεδόν τη διπλή πλέον, μετά από επίπονες προσπάθειες της ομάδας του κτήματος, έχοντας αλλάξει την διαμόρφωση από “Gobelet” σε “Single Guyot”. Οι οινοποιήσεις του Μαυροτράγανου κάθε χρόνο γίνονται ανάρπαστες στους κυνηγούς του καλού ελληνικού ερυθρού κρασιού, δυσκολεύοντας και τους ανθρώπους του κτήματος να κρατήσουν μεγάλο αρχείο για το μέλλον!

Μια παρόμοια περίπτωση μορφολογίας σε πεζούλες συναντάμε και στον αμπελώνα Άγιος Δημήτριος που βρίσκεται κοντά στο χωριό Φαλατάδος, στον οποίο συναντάμε περίπου τριάντα πεζούλες σε υψόμετρο 360 μέτρων. Το έδαφος είναι σχιστώδες και αμμώδες και η έκθεση στον ήλιο είναι υψηλότερη συγκριτικά με τους άλλους αμπελώνες, γεγονός που βοηθάει στην παραγωγή υψηλής κλάσης Μαυροτράγανου.

Στα Στεγαστά στον αμπελώνα των ογδόντα στρεμμάτων του κτήματος, διακρίνουμε αμμώδες έδαφος σε συνδυασμό με γρανιτικό υπέδαφος, στοιχεία που εφοδιάζουν με αυστηρότητα τα κρασιά. Εκεί ο “οικοδεσπότης” είναι κυρίως το Ασύρτικο το οποίο αναπτύσσει την πολύπλοκη δυναμική του έχοντας φύγει από την συνηθισμένη κατοικία του τη Σαντορίνη. Ένα όμως μικρό κομμάτι των Στεγαστών χαρακτηρίζεται και από πηλό απ’ όπου παράγεται και η πιο premium λευκή ετικέτα του Τ-Οίνος η οποία συγκαταλέγεται μέσα στις πιο premium ελληνικές: η “Rare”. Σε αυτό το μικρό κομμάτι του αμπελώνα λόγω του πηλού το Ασύρτικο δίνει πιο πλούσια δομή συγκρινόμενο με το “απλό” Clos Stegasta, την άλλη λευκή ετικέτα του κτήματος, πάντα σε αρμονία με την διαφορετική προσέγγιση στο τέλος της οινοποίησης όπου χρησιμοποιείται γυάλινος αμφορέας και βαρέλι πεντακοσίων λίτρων.

Ο επισκέπτης εδώ μένει άφωνος κατά την επίσκεψη του στον αμπελώνα στο οροπέδιο των Στεγαστών λόγω των εντυπωσιακών και τεράστιων γρανιτικών σχηματισμών που συνθέτουν το τοπίο με φόντο την κορυφογραμμή του Τσικνιά με υψηλότερο σημείο της τα 750 μετρά που “ανταγωνίζεται” την παρουσία του Εξωμβούργου, ενός επιβλητικού βράχου σε υψόμετρο 640μ που σχηματίζεται από σχιστόλιθους και γρανίτες ο οποίος είναι διάσημος για το νησί. Οι τεράστιοι γρανιτικοί σχηματισμοί στο οροπέδιο αποτελούν και ένα φαινόμενο για το νησί, παρόμοιο με ελάχιστα σε όλο τον κόσμο. Φαινόμενο το οποίο συνδέεται και με μυθολογικές αφηγήσεις περί μαχών ανάμεσα σε γίγαντες και θεούς με τεράστιες πέτρες, όπου με το πέρας των μαχών έμειναν εκεί να συνθέτουν το τοπίο. Βεβαία οι επιστημονικές αφηγήσεις των γεωλόγων μιλούν για διάβρωση του σχιστολιθικού εδάφους με αποτέλεσμα την εμφάνιση του γρανίτη που ήταν από κάτω. Αυτό το δύσκολο σημείο για το “χτίσιμο” ενός αμπελώνα ίσως αποτελεί και την πιο έντονη πρόκληση για την κυκλαδίτικη αμπελουργία αφού απαιτεί την επίπονη κατεργασία του εδάφους και συνάμα την συνολική δύσκολη διαχείριση του αμπελώνα λόγω του κλίματος. Η τοποθεσία αποτελεί και περιοχή “natura”, γεγονός που συμβάλει στην ιδιαίτερη και προσεκτική διαχείριση της, πάντα με προσανατολισμό το σεβασμό στο φυσικό τοπίο που παράγει αυτά τα μεγάλα κρασιά.

Η επιλογή του ονόματος “Clos Stegasta” για τις διάσημες ετικέτες του κτήματος, είναι μια αναφορά στην ιστορία της αμπελουργίας της Τηνιακής γης και συγκεκριμένα στην περιοχή των Στεγαστών, όπου τα πιεστήρια για την παραγωγή κρασιού είχαν χτιστεί σε προστατευμένους χώρους -“στεγασμένους” – για να προστατευθούν από τα δυνατά μελτέμια του νησιού. Επίσης η περιοχή μέχρι και το 1960 αποτελούσε και ένα χώρο φιλοξενίας ενός άτυπου παζαριού ποικιλιών κατά την διάρκεια του τρύγου, όπου οι ντόπιοι είχαν την ευκαιρία να αγοράσουν σταφύλι για τις χωρικές τους οινοποιήσεις – αναφέρουν οι πιο μεγάλοι σε ηλικία άνθρωποι του νησιού.

Η παραγωγή

Το κτήμα καλλιεργεί τέσσερις ποικιλίες – Ασύρτικο, Μαυροτράγανο, Αυγουστιάτη και Μαλαγουζιά – παράγοντας έξι ετικέτες οι οποίες συνδυάζουν τα ιστορικά στοιχεία οινοπαραγωγής, με την προσαρμοστικότητα των ποικιλιών στο τοπίο της Τήνου. Αποτελέσματα που δόθηκαν μετά από δύσκολους άλλα συνεπείς πειραματισμούς και με άλλες ποικιλίες τα πρώτα χρόνια του εγχειρήματος ώστε να καταλήξει σε αυτήν την επιλογή. Για παράδειγμα όταν αγοράστηκαν τα κτήματα υπήρχαν απειροελάχιστα εναπομείναντα αμπέλια από τοπικές ευοξείδωτες κυκλαδίτικες ποικιλίες όπως το Ποταμίσι γεγονός που μας τονίζει ότι το έδαφος είχε “μνήμη” στην αμπελοκαλλιέργεια.

Από την αρχή του εγχειρήματος κάθε χρονιά είναι ένα στοίχημα για την αμπελουργία του νησιού καθώς ο πηλός που υπάρχει σαν βασικό στοιχείο στο έδαφος, σε περιπτώσεις λειψυδρίας γίνεται πολύ σκληρός και πνίγει το αμπέλι, ενώ στην περίπτωση της άμμου συμβαίνει το ανάποδο. Ειδικά τα τελευταία χρόνια που οι βροχοπτώσεις είναι λιγότερες και το χιόνι που τροφοδοτεί έντονα τον υδροφόρο ορίζοντα ελάχιστο. Ο τρύγος για το Τ- Οίνος διαφέρει από τις υπόλοιπες Κυκλάδες κατά ενάμισι μήνα περίπου ειδικά στην περίπτωση των Στεγαστών. Επίσης πότε δεν γίνεται με μία μόνο επέμβαση στους αμπελώνες καθώς κάθε σημείο τους διαφέρει στην ωρίμανση. Σημαντικό στοιχείο σχετικά με το κλίμα της περιοχής είναι ότι πέρα από τα μελτέμια και το υψόμετρο – το οποίο διαφέρει από τις υπόλοιπες Κυκλάδες, η θερμοκρασία εξισορροπείται και από τις τοπικές “αντάρες”. Δηλαδή ενός φαινομένου με σύννεφα που λαμβάνουν χωρά στο τοπίο από τις έξι το πρωί μέχρι τις τρεις το μεσημέρι, όπου και υποχωρούν με την δράση των ανέμων. Οι “αντάρες” δεν συμβάλλουν μόνο στην εξισορρόπηση της ηλιακής ακτινοβολίας πάνω στο φυτό, αλλά και στην διατήρηση της οξύτητας και των αρωμάτων, κάνοντας τα στοιχεία αυτά αναλλοίωτα. Ενδιαφέρον βεβαία παρουσιάζει και η επίδραση από τα μελτέμια στα αμπέλια, που πέρα από τον αερισμό – που αποτελεί πρόληψη για ασθένειες – μεταφέρουν το ιώδιο και το αλάτι από την θάλασσα επηρεάζοντας τα φυτά και τους καρπούς τους – και μετέπειτα το τελικό προϊόν. Άλλωστε η “αλατότητα” είναι χαρακτηριστικό των κρασιών του Τ-Οίνος. “Αν κάποιος περπατήσει στον αμπελώνα μέσα στον Αύγουστο μπορεί να παρατηρήσει το φύλλωμα των φυτών το οποίο παρουσιάζει διαβρώσεις από το αλάτι”, μας εξηγούν οι οικοδεσπότες.

Καθώς το συνολικό εγχείρημα του Τ-Οίνος αφορά την βιωσιμότητα όχι μόνο του φυσικού τοπίου άλλα και του τοπικού ανθρώπινου παράγοντα, υπάρχει μια σταθερή ομάδα οχτώ ανθρώπων που καταπιάνονται με τις αμπελουργικές εργασίες στους αμπελώνες του κτήματος συνολικής έκτασης 130 στρεμμάτων. Επίσης το όλο εγχείρημα και η σκέψη για την επανεκκίνηση της αμπελουργίας στο νησί περιστρέφεται και γύρω από την συνολική βιωσιμότητα των ανθρώπων του νησιού αλλά και αυτούς που θα ήθελαν να ζήσουν στο μέλλον σε αυτό και με μια πλεύση προς την ανάπτυξη της αγροτικής πρωτογενούς παραγωγής που είχε χαθεί. Άλλωστε μετά την επιτυχία του Τ-Οίνος, βλέπουμε να ακολουθούν και άλλοι.

To άμεσο μέλλον του Τ-Οίνος

Αυτή την περίοδο ετοιμάζεται και το καινούριο οινοποιείο του εγχειρήματος με βαθιά μελέτη εναρμονισμένη με την αρχική ιδέα. Όπου δεν θα μπορούσε να μην συμβαδίζει με την συνολική προσέγγιση των ανθρώπων του κτήματος, την βιωσιμότητα. Έτσι λοιπόν στο κοντινό μέλλον θα έχουμε ένα υπόσκαφο πλήρως βιοκλιματικό και αυτόνομο σε ενέργεια οινοποιείο, εναρμονισμένο με το περιβάλλον των αμπελώνων, την Τηνιακή γη. Η εντύπωση που πήραμε από τους ανθρώπους του κτήματος -για τους οποίους θα βρείτε και πληροφορίες στον ιστότοπο του Τ-Οίνος – είναι ότι το ομαδικό πνεύμα και η υποστήριξη του ντόπιου παράγοντα κυριαρχεί στην λογική τους. Το Οίνος αποτελείται από μια ομάδα ανθρώπων που συνεχώς εμπλουτίζουν την αρχική ιδέα του Αλέξανδρου Αβατάγγελου. Αυτό είναι σημαντικό στοιχείο όπου μεταφράστηκε σε εμάς με την φιλοξενία τους και την ανοιχτή διάθεση για μετάδοση πληροφορίας σχετική με το κτήμα άλλα και για την Τηνιακή γη, για μια ακόμη φορά μετά την πρώτη επίσκεψη το φθινόπωρο 2023. Επίσης μπορεί να μεταφραστεί και στο μελλοντικό επισκέπτη που θέλει να ανακαλύψει το terroir των μεγάλων κρασιών του αναγεννημένου κυκλαδίτικου αμπελώνα. Διαπιστώνοντας την σημασία της ραχοκοκαλιάς του εγχειρήματος που είναι ο άνθρωπος διπλά σε μια ορθή διαχείριση του φυσικού παράγοντα, σε συνδυασμό με την μετάδοση και ορθή ανάπλαση της τοπική παράδοσης.

Τ-Οίνος ευχαριστούμε!